Fazla mesai netten mi brütten mi hesaplanır

Fazla Mesai Nedir? Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?

Fazla mesai hesaplama nedir? Hangi kanun kapsamında hesaplanır? Bütün ayrıntılarıyla blog içeriğimizde bu konuyu ele aldık.

Fazla Mesai Nedir?        

Mesai hesaplama, 4857 İş Kanunu’na göre haftalık yasal olarak belirlenen 45 saattir. Haftalık 45 saatin üstünde çalışma fazla mesai olarak adlandırılmaktadır. Bunun dışında istisna olabilecek durumlardan biriside fazla süreli çalışma durumu. Bunu örnek üzerinden anlatacak olursak işe başlayacağınız şirket sizden haftalık olarak 30 saat çalışmanızı istiyor ve bu şekilde bir anlaşma yaptınız. Bir hafta işlerin yoğunluğundan dolayı 30 saat üzeri çalışmanız gerektiğinde o haftalık fazla süreli saat ücretinizin hesaplaması %25 üzerinden hesaplanırken resmi olan 45 saatin üzerinden çalışan bir kişinin fazla mesai hesaplaması %50 üzerinden hesaplanmaktadır. Fazla mesai saatinizin hesaplanabilmesi için haftalık belirlenen 45 saatinizi doldurmuş olmanız gerekmektedir.

Fazla Mesai Ücreti Hesaplaması Nasıl Yapılır?

Fazla mesaiyi asgari ücret hesaplamasından ve yola 10 saat fazla mesai yapmış olduğu örneği üzerinden anlatmak gerekirse;

• 2021 güncel brüt asgari fiyatı olan3.577,50 TL’yi 225’e bölmemiz gerekiyor.
• 225’e bölmemizin nedeni bir kişinin brüt çalışma saati 225 saattir.
• Asgari ücretimiz olan 3.577,50’yi 225’ebölerek 1 saatlik çalışma ücretinizi bulmuş oluyorsunuz.
• Bir kişinin bir saatlik çalışma sonucu ücretini yaptığımız bölme işlemiyle 15.90 Krş olarak buluyoruz.-             
• Fazla mesai ücretini bulmak istediğimi için 15.90 Krş’un %50 sini almamız gerekiyor.
• Aldığımız % 50’nin üzerine 15.90 Kuruş ekleyeceğiz.
• Yaptığımız işlem sonrası bir kişin bir saat fazla mesaisi 23,85 krş olarak çıkıyor.
• Kişi 10 saat fazla mesai kaldığı için23.85 Krş’la 10’u çarpıyoruz.
• 238,50 Krş sonucuna ulaşıyoruz.
• Aylık brüt asgari ücretiniz 3.577,50+238,50 Krş’u eklediğimizde 3816 TL olmuş olacaktır.
• Excel üzerinden fazla mesai hesaplaması da yaparken bu hesaplama üzerinden yapılmaktadır.

Resmi Tatil Mesaisi Nasıl Hesaplanır?

Pazar mesaisi ya da  resmi tatil hesaplaması olarak da adlandırabildiğimiz  mesailerde de personel eğer çalışırsa ücret olarak 1’e 1 ödenmesi gerekmektedir. Toplu iş sözleşmelerinde ya da firma uygulamalarında bu rakamlar değişebilir. Kanuna göre değerlendirecek olursak personelin bir günlük ücreti neyse resmi tatilde çalışması durumunda ek bir günlük daha ücret alması gerekmektedir.

 3000 TL maaş olan bir personel üzerinden anlatacak olursak;

• Aldığı maaş olan 3000 TL'yi 30’a bölmemiz gerekiyor.
• Günlük aldığı maaşı 100 TL olarak buluruz.
• Resmi tatilde çalıştığı  için %100 zamlı ödenir yani 200 TL fazla mesai ücreti alır.

O ay alacağı maaş 3200 TL olacaktır.

Fazla mesai hesaplama konusuna geçmeden önce bu konunun daha iyi anlaşılabilmesi için genel olarak fazla mesai nedir bunu açıklamak gerekecektir. Çünkü fazla mesai hesabından genel olarak bu konunun net bilinmemesi ve hatta hangi çalışmaların fazla mesai olduğunun bilinmemesi nedeniyle bir çok hatalar yapılmaktadır.

İçindekiler

• 1 Fazla Mesai Nedir?
• 2 Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?
  • 2.1 Fazla Mesai Ücret Hesabı
  • 2.2 Fazla Mesai Serbest Zaman Hesabı
• 3 Fazla Mesai Hesaplama Örnekleri
  • 3.1 Fazla Mesai Hesaplamasında Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Hususlar
  • 3.2 Fazla Mesai ile İlgili Davalarda İş Avukatı Desteği

Fazla Mesai Nedir?

İş Kanunu, iş hukuku ile ilgili birçok düzenlemelerle doludur. Bunlardan birisi de fazla çalışma meselesidir. Buna göre, 4857 sayılı İş Kanunu haftada 45 saate kadarki çalışmayı normal çalışma süresi olarak düzenlemekte ve 45 saati aşan kısmı fazla mesai olarak nitelendirmektedir.

Fazla mesai ücreti işçi lehine artırılabilir ancak işçi aleyhine kanunda belirtilen bu asgari miktarın altına düşürülemez. Ayrıca bununla ilgili ile ilgili bir azami sınır da mevcuttur. Buna göre işçinin fazla çalışma süresi bir yıllık süre içerisinde en fazla 270 saate ulaşabilir. Daha fazlası mümkün değildir. Ancak yine de yıllık 270 saatten fazla mesai yapılmışsa bu durumda da işçi fazla mesai ücretine hak kazanır. Burada kanun işçi aleyhine yorumlanamaz.

Bunun yanında bir de fazla saatlerle çalışma söz konusudur ki fazla çalışma (bildiğimiz fazla mesai) ile “fazla saatlerle çalışma” arasında ücret hesabında farklılık görülmektedir. Aşağıda ayrıntılı olarak değineceğimiz üzere sözleşmesinde haftalık 40 saat çalışacağı belirlenen işçinin fazla çalışarak bunu 45 saate tamamlaması fazla “saatlerle çalışma” olarak adlandırılmaktadır. 45 saati aşan kısım ise fazla çalışma olarak adlandırılır. Buna bağlı olarak 45 saate kadarki kısım için farklı zamlı ücret hesabı (yüzde 25 zamlı), 45 saatten sonrası için farklı oranda zamlı ücret (yüzde 50 zamlı) hesabı yapılır.

Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?

Fazla mesai yapan işçinin bu fazla çalışmanın karşılığını ücret olarak yahut serbest zaman olarak alma noktasında seçimlik hakkı söz konusudur. Yani işçi ister bu fazla çalışmasının karşılığı parasal olarak alır, isterse de serbest zaman olarak alır. Biz de fazla mesai hesabını bu şekilde ikiye ayırarak yapacağız.

Fazla Mesai Ücret Hesabı

Fazla mesai hesaplamada öncelikle yapılması gereken işlem, fazla çalışma yapılıp yapılmadığının tespit edilmesidir. Buna göre öncelikle bir hafta içerisinde 45 saati aşan bir çalışmanın yapılıp yapılmadığı belirlenmelidir.

Bununla beraber “denkleştirme” kapsamında bir fazla çalışma yapılmışsa bu da fazla mesai sayılmaz. Örneğini bir işçi bir hafta 42 saat çalıştığı için diğer hafta 48 saat çalışmışsa burada fazla çalışma yapmış olmaz. Tabi işçinin izinli yahut raporlu olarak çalışmadığı zamanlar denkleştirmeye tabi tutulmaz. Bu nedenle öncelikle geçerli bir fazla çalışmanın varlığına bakılır. Ardından hesaplamaya geçilir.

Normal fazla çalışma hesabı → İş Kanunu 41. madde fazla mesai ile ilgili temel maddedir ve fazla çalışma ücreti hesaplamayı belirlemiştir. Buna göre eğer işçi zaten normalde haftada 45 saat çalışan bir işçiyse fazla çalışma saat ücreti, her saat başına normal saatlik ücretinin %50 fazla halidir. Eğer işçi normalde haftalık 45 saatin altında çalışan bir işçiyse bu sefer 45 saate kadar fazla çalıştığı her saat için %25 zamlı ücrete hak kazanır. 45 saatten sonra her saat için bu sefer %50 fazla olarak ücret alır. Bu belirlenen zamlı ücret oranları nisbi emredici nitelikte kurallardır. Yani işçi ile işveren arasındaki sözleşmede bu fazla çalışma ücreti daha yüksek şekilde belirlenebilir. Ancak işçi aleyhine daha düşük oranlarda fazla mesai ücreti belirlenemez.

Zorunlu nedenle fazla çalışma hesabı (genel kural)→ Fazla çalışma süreleri ile ilgili kurallar genel olarak zorunlu nedenle fazla çalışma hesabında da geçerlidir. Zorunlu nedenle fazla çalışmayı düzenleyen İş Kanunu m. 42 hükmüne göre zorunlu nedenle fazla çalışma ücreti 41. maddeye göre belirlenecektir. Yani normal fazla çalışma ile zorunlu fazla çalışma ücreti aynı hesaplamaya tabidir.

Buna göre 45 saat çalışan işçi zorunlu nedenlerle fazla çalıştırıldığı zaman fazla çalıştığı her bir saat için normal saatlik ücretinin %50 fazlasına hak kazanacaktır. Haftalık normal çalışma süresi 45 saatin altında olan işçi ise zorunlu nedenlerle fazla çalıştırıldığı zaman 45 saati tamamlayana kadar her bir saat için normal çalışma ücretinin %25 fazlasına hak kazanacaktır. 45 saati aşan her saat için ise normal saatlik ücretinin %50 fazlasına hak kazanır.

Fazla Mesai Ücreti Alacağı → Bir işçi ne şekilde olursa olsun fazla çalıştırılmış ve fazla çalışma ücretini tamamen veya kısmen alamamışsa işçi alacağı davası açarak bu fazla mesai ücretini talep edebilir. Burada fazla çalışma ücreti miktarı da yukarıda belirttiğimiz esaslar doğrultusunda hesaplanır.

Ancak geçmişe dönük fazla çalışma alacağı hesaplanırken işçinin son ücreti değil, o günkü ücreti üzerinden bir hesaplama yapılır. Fazla mesai ücreti hesaplanırken işçinin brüt ücreti üzerinden hesaplama yapılır. Bununla ilgili örnek fazla mesai hesaplamalarına aşağıda değineceğiz.

Fazla çalışmanın bir senelik tavan süresi toplam 270 saattir. Bu nedenle 270 saati aşacak şekilde fazla çalışma yaptırılması yasaktır. Ancak fazla çalışmadaki bu tavan sınır, günlük veya haftalık olarak açıkça ayrı ayrı belirlenmemiştir. Ancak genel kurala göre işçinin günlük en fazla mesai süresi 11 saattir.

Fazla Mesai Serbest Zaman Hesabı

İşçi dilerse fazla çalışmasının karşılığını ücret olarak değil de serbest zaman olarak da alabilir. Yukarıda işçinin fazla çalışması ile fazla süreli çalışması arasındaki farklara değindik. 45 saati aşan çalışmalara fazla çalışma denir ve bu saatler için işçi serbest zaman kullanmak isterse fazla çalıştığı her saat için başka bir zaman 1 buçuk saat serbest zaman kullanır.

Eğer işçi fazla süreli çalışıyorsa yani normalde 45 saatin altında çalışıyor ve fazla olarak bunu 45 saate tamamlıyorsa bu aradaki her saat için 1 saat 15 dakika serbest zaman kullanma hakkını elde eder. 45 saati aşan kısım için de gene her saat başına 1 buçuk saatlik serbest zaman hakkı kazanır.

Fazla çalışmanın veya fazla sürelerle çalışmanın karşılığının ne şekilde alınacağı tamamen işçinin tercihine bağlıdır. İster bunu zamlı ücret olarak isterse de artırılmış serbest zaman olarak kullanır. İşveren bu noktada herhangi bir zorlamada bulunamaz. Ücret veya serbest zaman hesabı genel hatlarıyla bu şekilde yapılmaktadır. Ancak bu çok yüzeysel bir hesaplama anlatımıdır. Yani fazla mesai hesaplamaya etki eden birçok unsur söz konusu olabilir. Somut olayın şartlarına göre yapılan bir hesaplama daha sağlıklı olur.

Fazla Mesai Hesaplama Örnekleri

Kişi ücretini aylık olarak alıyorsa bu aylık tutarın toplam aylık çalışma saatine bölünmesi ile 1 saatlik çalışma ücreti bulunur. Bu kural olarak aylık brüt ücretin 225’e bölünmesi ile elde edilir. Örneğin işçinin aylık maktu aylık aldığı brüt ücretin 225’e bölünmesi durumunda çıkan sonuç 20 TL olsun. Yani saatlik çalışma ücreti 20 TL olan bir işçi;

• Eğer normalde haftada 45 saatin altında çalışan bir işçiyse fazla çalışmasını 45’e tamamlayana kadar %25 zamlı ücret alır.
• 45 saati aşan kısım için %50 zamlı ücret alacaktır. Zaten 45 saat çalışma süresi olan bir işçi ise direkt olarak fazla çalışması %50 fazla olarak belirlenir.
• Dolayısıyla haftada 40 saat çalışan işçi fazla mesai yaparak bunu 50 saate çıkarmışsa 45 saate kadar olan kısım için her saat başına 20 TL X 1,25 = 25 TL alır. 45 saatten sonrası için her saat başına 20 TL X 1,5 = 30 TL alır.
• Yani normalde haftada 40 saat çalışan işçi eğer bunu 50’ye tamamlamışsa ve saatlik çalışma ücreti normalde 20 TL ise 5×25 + 5×30 = 125+150=275 fazla ücrete hak kazanır.

Eğer işçi zaten normalde de 45 saatlik çalışma yapıyorsa direkt olarak %50 zamlı ücrete hak kazanır. Örneğin saatlik brüt ücreti 20 TL olan işçi 55 saat çalıştığı zaman 10 saat fazlalığı söz konusu olur. 20 TL X 1,5 = 30 tl ve 30 TL X 10 = 300 TL fazla mesai ücretine hak kazanır.

Eğer işçi 45 saatin altında çalışıyorsa ve fazla çalışmasıyla dahi 45 saati geçmiyorsa, örneğin normalde 40 saat çalışan işçi fazla mesai ile bunu 43 saate çıkarmışsa ve normalde saatlik brüt çalışma ücreti 20 TL ise 20 x 1,25 = 25 TL ve 25 TL x 3 = 75 TL fazla çalışma ücretine hak kazanır.

Eğer işçi fazla çalışmasının karşılığını serbest zaman olarak kullanmak istiyorsa o zaman yapılacak hesaplama gene ücret hesabına benzerdir. Sadece ücretin miktarı değil işçinin haftalık normal çalışma süresi ile ne kadar fazla çalıştığı önem taşır.

Örneğin normalde 45 saatin altında çalışan bir işçi söz konusu olsun. Bu işçi normalde 40 saat çalışıyorsa ve o hafta 50 saat çalışmışsa 45 saate tamamladığı fazla süreli çalışma için saat başına %25 artırılmış serbest zaman hakkı elde eder. 45 saatten sonraki fazla çalışması için de saat başına %50 artırılmış serbest zaman hakkı elde eder. Yani;

• 45 saate kadar 5 saatlik fazla mesai 5 x 1,25 = 6,25 saat eder.
• 45 – 50 saat arası da 5 saatlik fazla çalışma 5 x 1,5 = 7,5 saat eder.
• Sonuç olarak 6,25 + 7,5 = 13,75 saatlik ( 13 saat 45 dakikalık) serbest zaman hakkı elde eder.

Eğer işçi 45 saatin altında çalışıyor ve fazla sürelerle çalışması sonucu 45 saati gene geçmiyorsa yalnızca fazla çalıştığının %25’i fazla olacak şekilde serbest zaman hakkı elde eder. Yani haftada 40 saat çalışan işçi fazla sürelerle çalışarak 43 saate kadar çalışmışsa 3 saatlik fazla çalışmasının karşılığı olarak 3 x 1,25 = 3,75 saat (3 saat 45 dakika) serbest zaman hakkı elde eder.

Eğer işçi zaten 45 saat çalışan bir işçi ise ve fazla mesai yapmışsa çalıştığı her saatin %50 fazlasını serbest zaman olarak elde eder. Yani haftada 45 saat çalışan işçi fazla çalışma yaparak 55 saat çalışmışsa burada 10 saat X 1,5 = 15 saat serbest zaman kullanma hakkı elde eder.

Tabi yukarıda belirttiğimiz üzere işçinin fazla çalışmasının karşılığını ücret olarak yahut serbest zaman olarak kullanması tamamen kendisinin tercihine kalmıştır. Burada işçi iki haktan birisini tercih edecektir.

Fazla Mesai Hesaplamasında Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Hususlar

Fazla mesai hesaplama konusunda çalışma süresi olarak sayılmayacak hususlar vardır. Bunların hesaba katılmamasına dikkat etmek gerekir. Örneğin ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılamayacağı için haftalık 45 saatlik süre içerisinde kabul edilmez. Yahut işin niteliğinden olmayıp da işverenin sırf sosyal yardım amacıyla işçiye gidiş dönüş servis hizmeti sunması ile bu gidiş dönüşte geçen süre de çalışma süresinden kabul edilmez.

Örneğin işçinin 1 saat öğle arası veya 15’er dakikalık çay molaları bu hesaba katılmaz.

İşçinin yıllık izin kullandığı zamanlar çalışmadığı için fazla mesai hesaplama konusuna dahil edilmemelidir.

Yukarıda ayrıntılı olarak değindiğimiz üzere fazla çalışma ile fazla sürelerle çalışma da birbirine karıştırılmamalıdır. 45 saatin altında çalışan işçinin 45 saate tamamlayan fazla çalışmasına fazla sürelerle çalışma denir. 45 saatin üzerindeki çalışma ise fazla çalışma olarak adlandırılır.

Bununla beraber fazla çalışma yapılamayacak işler ve kişiler ile fazla çalışma yapsa da bunun ücretini alamayacak kişiler vardır. Bunların uzun uzun ayrıntılarına girmiyoruz çünkü bu yazımızın konusu fazla mesai hesaplama işlemidir.

Fazla mesai ile ilgili önemli ayrıntılara “fazla mesai” başlıklı yazımızda değindik. Konu ile ilgili daha fazla bilgi edinmek ve uygulamada karşılaşılan sorunlara dair hukuki tespitler için bu yazımıza bakılabilir.

Fazla Mesai ile İlgili Davalarda İş Avukatı Desteği

Görüldüğü üzere fazla mesai alacağı işçiler için büyük önem taşır. İşçi normal şartlarda serbestçe geçirmesi gereken sürelerde fazla mesai yaptığı zaman normal şartlara göre daha fazla ücrete hak kazanmaktadır.

Uygulamada kimi durumlarda işverenlerin fazla çalışma ücretini ödemediği, haksız yere fazla çalışma yaptığı veya fazla mesai ücretini gereğinden az ödediği görülmektedir. Bu nedenle fazla mesai hesaplama işleminin yapılması önem taşımaktadır.

Çoğu zaman işverene karşı zayıf durumda kalan işçiler bunu gözardı edebilmektedir. Ancak gerekli hukuki prosedür işletilerek bu alacağı elde etme imkanı söz konusudur. Yahut iş sözleşmesinin sona ermesinin ardından işçi alacağı davası ile fazla mesai alacağı geçmiş yıllara dönük olarak işverenden talep edilebilmektedir.

İşte bu sürecin hızlı ve etkin şekilde sürdürülebilmesi adına deneyim sahibi bir iş hukuku alanında uzman bir avukatın hukuki desteğine başvurmakta fayda vardır. Fazla mesai hesaplama konusunda işçi lehine olan ve mevzuatta işçinin rahatlıkla bulamayacağı etkenler söz konusu olabilir. Tecrübeli bir iş avukatı fazla mesai hesaplama ve talebi konusunda bütün unsurları göz önünde bulundurarak yargılama sürecinde sağlıklı bir şekilde iddia ve savunmada bulunur.

Fazla mesai ücreti hangi ücret üzerinden hesaplanır?

2022 fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır?

Fazla mesai ücreti ne kadar 2022?

Fazla mesai ücretinden kesinti yapılır mı?