Avrupa insan hakları mahkemesine başvuru şartları nelerdir

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Nasıl Başvurulur?

Kişilerin temel hak ve hürriyetleri çeşitli şekillerde yargı organları önünde korunmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde kişilere tanınmış olan temel hak ve özgürlükler vardır. Üye devletlerden birisi, sözleşmede tanınmış olan hakları herhangi bir kişiye karşı ihlal ederse; bu kişi AİHM’ne başvuruda bulunulabilir.

AİHM’e başvuru 2 şekilde yapılabilir:

1. Devlet başvurusu,
2. Kişinin bireysel başvurusu.

Bir devlet başka bir devletin AİHS’de yer alan haklarından birini ihlal etmesi durumunda; hak ihlaline uğrayan devlet AİHM’ne başvuruda bulunabilir.

Bireysel başvuru ise; AİHS’ne üye devletlerden birisi, bir kişinin sözleşmede yer alan haklarından birini ihlal ederse; bu kişi AİHM’ne başvuruda bulanabilir. AİHM’nin verdiği kararlar, bu üye devler için bağlayıcıdır.

Türkiye 18 Mayıs 1954’te AİHS’ni onaylamış ve 28 Ocak 1987 tarihinde de bireysel başvuru hakkını tanımıştır. Dolayısıyla Türk vatandaşları AiHM’ne başvuru yapma hakları vardır.

AİHS ve ek protokoller ile güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi halinde; AİHM’ne başvuruda bulunulabilir. AiHM , Fransa’nın Strasbourg şehrinde bulunmaktadır. Başvuru bu şehirde bulunan mahkemeye yapılmaktadır. Başvurudan önce mahkeme tarafından hazırlanmış olan bir form vardır. Öncelikle bu form doldurulmalıdır. AİHM’nde işletilen süreç ve yargılamanın dili İngilizce ve Fransızca’dır. Ancak üye devletlerden birinin dili başvuru formu doldurulabilir. Yani üye devletlere kendi dillerinde başvuru yapma imkanı tanınmıştır.

Başvuru formu, gerçek kişiler ve tüzel kişiler için yahut başvurucunun çocuk olması halinde farklı şekilde doldurulmaktadır. Başvuru formunda; aleyhine başvuru yapılan devletin adı, ihlal edilen hak, tüketilen iç hukuk yolları gibi bilgiler özenle doldurulmalıdır. Başvuru formunun eksiksiz ve doğru doldurulması önemlidir. Aksi halde başvuru reddedilebilir.

AİHM’ne başvuruda bulunmak için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir:

1. İç hukuk yollarının tüketilmesi şartı: İhlal edilen hakla ilgili olarak öncelikle diğer hukuk yolları tüketilmiş olması gerekir. Başvurulan hukuki yollarla ihlal giderilmemişse bu durumda AİHM’ne başvuruda bulunulabilir. Yani başvurulan iç hukuk yollarında da ihlalin giderilmemiş olması gerekir. Örneğin ilk derece mahkemesi, istinaf, temyiz yahut gidilmesi gereken idari komisyon varsa buralara başvuru yapılmalı. Bunlara rağmen ihlal giderilememiş Anayasa Mahkemesi’ne başvuruda bulunulması gerekir. Anayasa Mahkemesi’nden de sonuç alınamamışsa AİHM’ne başvuruda bulunulmalıdır. Ancak bazı hallerde ihlal edilen hakla ilgili mevcut bir iç hukuk yolu yoksa bu şart aranmadan başvuru yapılabilir.
2. Başvurucuya ilişkin şart: Başvuruda bulunan kişinin kim olduğu açıkça belli olmalıdır. Anonim başvurular reddedilir.
3. Aynı konu ile ilgili sadece AİHM’ne başvuru şartı: Bir konu ile ilgili aynı sürede hem AİHM’ne hem de başka bir uluslararası hukuk yoluna başvuruda bulunulmuşsa; başvuru reddedilir. Tabi bu durumda konuların aynı olması gerekir.
4. Bireysel başvuru hakkı açıkça kötüye kullanılıyorsa: Başvuruda bulunan kişi bu hakkını kötüye kullanıyorsa; mahkeme başvuruyu reddeder.
5. Aynı konu ile ilgili tek bir başvuru yapılması şartı: Aynı konudan dolayı ikinci kez AİHM’ne başvuruda bulunulamaz. Ancak başvuru konusu aynı olsa dahi kararın seyrini değiştirecek yeni deliller ortaya çıkmışsa başvuru değerlendirilir.
6. Bireysel başvuru AİHS ve ek protokollerine uygun hazırlanmalıdır: Başvuruda bulunacak kişi sözleşmede ve ek protokolde yazan kurallara göre başvuruda bulunmalıdır.
7. Bireysel başvuruda bulunan kişinin zarara uğramış olması gerekir: Kişi ihlal edilmiş olan hakkı yüzünden zarara uğramış olmalıdır. Kişinin zarara uğradığını da başvuruda ispat etmesi gerekir. Aksi takdirde başvuru reddedilir.
8. Bireysel başvuruda bulunan kişi başvurusunu ispatla desteklemesi gerekir: Yani kişi ihlale uğrayan hakkına ilişkin olarak delillerini ortaya koymalıdır. Başvurusunu ispatlarıyla desteklemelidir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Kimler Başvurabilir?

AİHS ve ek protokollerinde belirlenmiş olan haklar vardır. Aynı zamanda AİHM başvuru kurallarına da yer verilmiştir. Sözleşmede ve ek protokollerde tanımlanmış olan hakların üye devletler tarafından ihlal edilmesi durumunda; herkes mahkemeye bireysel başvuruda bulunabilir.

AİHM’ne; gerçek kişiler, vatansızlar, tüzel kişiler (dernek, sendika, şirket vb.), hatta tüzel kişiliği olmayan topluluklar dahi başvuruda bulunabilir. Bir kişinin sözleşmede yer alan haklarını, kendi vatandaşı olmadığı başka bir ülke tarafından ihlal edilmiş olabilir. AİHM’ne şikayet edilecek devletin vatandaşı olunmasına gerek yoktur. Bu durumda bir kişi AİHM’de yer alan haklarının ihlali için vatandaşı olmadığı devletin aleyhine şikayette bulunabilir.

Aynı zamanda AİHS’ne taraf olmayan bir devletin vatandaşı, sözleşmeye taraf olan devletin haklarını ihlal ettiği için başvuruda bulunabilir. Bireysel başvuruda bulunmuş olan bir kimse, dava sonuçlanmadan ölmüşse; mirasçılar davaya devam edebilir. Ancak başvuruda bulunamadan ölmüş bir kimse için kural olarak AİHM’ne başvuruda bulunulamaz. Fakat ölen kişinin yaşadığı ihlal yüzünden mirasçıları da birtakım zararlar görmüşse başvuruda bulunabilirler.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Başvuru Ücreti Ne Kadardır?

AİHM’ne başvuruda bulunanlardan alınan bir başvuru ücreti yoktur. Ancak başvuru için gönderilmesi gereken evrakların giderleri başvurucu tarafından karşılanacaktır. Yani başvuruda bulunmak isteyen kişinin yapacağı tek masraf posta masraflarıdır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Başvuru Süresi Ne Kadardır?

AİHS’de yer alan haklardan birinin ihlal edilmesi halinde; kişinin öncelikle iç hukuk yollarını tüketmesi gerekir. Yani öncelikle diğer hukuk yollarına başvuruda bulunulacak, ihlalin giderilmemiş olması halinde; AİHM’ne başvurulabilir. Bu durumda AİHM’ne iç hukuk yollarının tüketildiği tarihten itibaren 6 ay içerisinde başvuruda bulunulmalıdır.

Ancak kişinin ihlal edilen hakkı için başvurabileceği bir iç hukuk yolu yoksa yahut iç hukuk yollarına başvuru ile ihlalin giderilemeyeceği ortada ise doğrudan AİHM’ne başvuruda bulunulabilir. Bu durumda da ihlalin yaşanmasından itibaren 6 ay içerisinde başvuruda bulunulması gerekir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Başvuruyu İncelemesi ve Karar Süreci

AİHM’ne başvuruda bulunduktan sonra ne kadar süre içerisinde başvurunun sonuçlanacağına ilişkin net bir süre yoktur. Çünkü AİHS’ne üye çok fazla devlet vardır. Bu nedenle iş yoğunluğu fazladır. Dolayısıyla başvurunun sonuçlanması uzun sürmektedir. AİHM’ne başvuru için mahkemeye gerekli evraklar posta yoluyla gönderildikten sonra postanın ulaştığına dair mahkeme başvurucuya bilgilendirme yapar.

AİHM başvuruyu 2 aşamada inceler:

1. Kabul Edilebilirlik Aşaması: mahkeme ilk aşamada başvuru şartlarının gerçekleşip gerçekleşmediğini inceler. Başvurunun kabul edilebilir olduğu görüldükten sonra esasın incelenmesine geçilir.
2. Esas İnceleme Aşaması: Başvurucunun ihlal edilen hakkının olup olmadığına tespit yapılır. Başvuruda bulunan kişiyi ve karşı tarafı uzlaştırmak adına çözüm üretilir. Ve başvurucu ile hak ihlalinde bulunan devletin temsilcisi uzlaştırılmaya çalışılır. Taraflar arasında uzlaşma sağlanırsa başvuru kayıttan düşecektir. Uzlaşmanın sağlanamaması halinde esas incelemeye mahkeme devam ederek, karar verir. Mahkeme gerektiğinde incelemesini duruşmalı olarak yapmaya karar verebileceği gibi dosya üzerinden de inceleyebilir. 

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile Korunan Haklar Nelerdir?

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi yani AİHM ile kişilerin başlıca korunan hakları aşağıda sayılmıştır. Bunlar ;

1. Yaşam Hakkı (madde 2)
2. İşkence yasağı (madde 3)
3. Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı (madde 4)
4. Özgürlük ve güvenlik hakkı (madde 5)
5. Adil yargılanma hakkı (madde 6)
6. Kanunsuz ceza olmaz ilkesi (madde 7)
7. Özel ve aile hayatına saygı hakkı (madde 8)
8. Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü (madde 9)
9. İfade özgürlüğü (madde 10)
10. Toplantı ve dernek kurma özgürlüğü (madde 11)
11. Evlenme hakkı (madde 12)
12. Etkili başvuru hakkı (madde 13)
13. Ayrımcılık yasağı (madde 14)

Sözleşmenin 15. Maddesi ile Olağanüstü hallerde yükümlülüklerin askıya alınabileceği düzenlenmiştir. Ancak bu halde dahi yaşam hakkı, işkence yasağı, kölelik yasağı, kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkelerine aykırı hareket edilemez.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvurunun Sonuçlanması ve Tazminat

Mahkeme kabul edilebilirlik aşamasını ve. esas incelemesini bitirdikten sonra ihlale ilişkin kararını verecektir. Buna göre mahkeme şu kararları verebilir 

1. Şikayette bulunulan devletin, başvurucunun AİHS’nde ve ek protokollerde yer alan hakkını ihlal ettiği kararı verebilir.
2. Başvurucunun, şikayet ettiği devlet tarafından ihlal edilmiş bir hakkı olmadığına karar verebilir.
3. Üye devletin AİHS ve ek protokollerine aykırı davranarak, başvurucuya karşı hak ihlalinde bulunduğuna dair karar verilirse; mahkeme davalı devleti tazminata mahkum eder.

Paylaş:

Avrupa insan hakları mahkemesine herkes başvurabilir mi?

Avrupa insan Hakları Mahkemesi kimler başvurabilir?

Avrupa insan hakları mahkemesine başvuru ücreti ne kadar?

AİHM neye göre karar verir?